Mensen hebben de neiging om zich tijdens crisissen te wenden tot autocratische of directieve leiders. Dat zijn echter de leiders die we in moeilijke tijden het minst nodig hebben. Door hun overmoed is de crisis er in de eerste plaats gekomen.

Er is voldoende onderzoek naar gedaan: als we kiezen voor sensitieve, onzelfzuchtige leiders, verbetert de performantie van organisaties op lange termijn aanzienlijk. Waarom? Bescheiden leiders creëren betere samenwerking . Ze hebben een gebalanceerd beeld van zichzelf, hebben een sterkte appreciatie voor de sterkten van anderen en staan open voor nieuwe ideeën en feedback. Ze versterken het zelfvertrouwen van hun medewerkers. Hun teams zijn innovatiever. Ze slagen er in om een community te bouwen die individuele effort bundelt ten voordele van het grotere geheel.

Als sensitieve leiders zo efficiënt zijn, waarom kiezen we dan toch nog zo vaak voor autoritaire individuen om ons te leiden?

Leiderschap volgens onze hersenen

Om deze op het eerste gezicht vreemde tegenstelling te begrijpen, moeten we weten hoe onze hersenen precies werken. In ons brein maken we kennisstructuren aan, ook wel prototypes genoemd. Prototypes representeren de meest voorkomende eigenschappen van een categorie. Ze helpen je om de wereld om je heen in te delen en begrijpelijker te maken. Een voorbeeld van zo’n categorie is leiderschap. Op het moment dat we in onze omgeving iets zien dat bij het prototype leiderschap past, gaan er direct een aantal belletjes rinkelen in onze hersenen en vullen we het plaatje verder aan.

Het stereotiep beeld van een leider in onze maatschappij: hoog alfa gehalte, stoutmoedig, zelfzeker, ambitieus, veel energie, dominant, doortastend, onafhankelijk, zelfzeker, neemt snel beslissingen, praat vlot.

Helaas denken we nog vaak dat wie het luidst roept de beste leider is. We vinden dat een leider visibel moet zijn. We zien dat als een competentie. Het duurt vaak een tijd voor we door hebben dat die eerste tekenen van zogezegd leiderschap later niet worden waargemaakt. Integendeel, autoritair leiderschap zonder hart leidt tot minder uitwisseling van informatie tussen teamleden. Er heerst een angstcultuur die de resultaten van de organisatie negatief beïnvloedt.

Angst en onzekerheid 

Hoe meer angst en onzekerheid er in een organisatie heerst, hoe groter de honger van mensen naar een niet sensitieve leider. We zien hetzelfde fenomeen in de maatschappij. Onze complexe, chaotische samenleving, doorspekt van financiële, economische, religieuze en politieke crisissen, werkt in de hand dat we op zoek gaan naar mensen die ons de illusie geven dat ze voor ons zullen zorgen. De zelfverzekerde leider, die krachtig, liefst brutaal, zegt waar het op staat. En die het voor ons zal oplossen. We volgen wie we denken dat ons zal beschermen. Zonder te beseffen dat net zij ons in nog groter gevaar kunnen brengen.  We zijn op zoek naar een redder. Daarbij vergeten we onze eigen verantwoordelijkheid te nemen.

Het is een vorm van sociale regressie. Tijdens een crisis voelen mensen zich hulpeloos en afhankelijk. Ze willen een leider die het allemaal voor hen oplost. Iemand die weet wat er moet gebeuren en zegt hoe. Zoals een kind dat verwacht van zijn ouders. Het voelt veiliger om mee te surfen op de energie van iemand die het zogezegd allemaal weet. Nochtans is dat net allesbehalve veilig. We zien dit fenomeen terugkomen in de politiek en ook in organisaties. In organisaties kan je het vaststellen door mensen die de neiging hebben om te zeggen wat hun n+1’s willen horen. Veel leiders vinden dat fijn. Als leider moet je al een behoorlijke mate van zelfkennis hebben om je niet te laten verleiden tot het creëren van een team van ja-knikkers.

Tijdens een leiderschapsprogramma voor kaderleden, waar de deelnemers in verschillende groepen werden verdeeld, heb ik het meegemaakt dat er twee deelnemers bij mij asiel kwamen vragen, omdat ze hun lokaal niet terugvonden. Ze durfden niet door de centrale zaal waar de ceo zat uit schrik dat hij commentaar op hen zou geven. Een mooi voorbeeld van hoe ver het kan gaan als mensen liever doen alsof uit angst voor de negatieve perceptie van hun baas.

Het schoolsysteem

Maar kunnen we het ons kwalijk nemen dat we zo weinig terugvallen op onze eigen creativiteit en verantwoordelijkheid? Misschien wordt het ons zo aangeleerd? Op school ben je een goede leerling als je hoge punten haalt op wiskunde en talen. Er wordt vooral ingezet op het hoofd (analyse, logisch denken, …) , zelden op het hart ( vertragen, beschouwen, inleven, zelfreflectie, in contact staan met je emoties en gedachten, …).  Er wordt verwacht dat je stilzit en de leerstof absorbeert. Het gevolg is dat heel wat briljante kinderen denken dat ze dom zijn. Hun vorm van intelligentie wordt niet aangesproken. Met als gevolg dat ze zelf later in het bedrijfsleven hun volle potentieel ook niet aanspreken.

De interesse van kinderen wordt al vanaf hun 6de gericht naar vakken die met cijfers beoordeeld worden. Zo voeden we ze erg selectief op. We dwingen hen in een keurslijf. We maken ze volgzaam. En daar halen leiders die enkel met hun hoofd leiden hun voordeel uit.

De kracht van sensitieve leiders

Stereotype denkpatronen, angst en volgzaamheid. Een systeem dat zichzelf in stand houdt? Sensitieve leiders kunnen, als ze zich verder ontwikkelen, de vicieuze cirkel doorbreken.

Bewuste sensitieve leiders kennen hun sterktes en zwaktes en zien die in de context van het grotere geheel. Ze willen bijdragen aan iets dat hun eigenbelang ver overstijgt. Ze staan open voor feedback en input omdat ze weten dat ze zo hun persoonlijke groei en die van de mensen rond hen versterken.

Net door die mindset helpen ze hun medewerkers over hun angsten heen. Ze tonen dat ze zelf ook niet alle antwoorden hebben. Ze vertellen over hun fouten en beperkingen, waardoor hun teams meer durven experimenteren en innoveren. Hun belangrijkste rol is die van facilitator en coördinator. De lijm die teams aan elkaar laat hangen. De olie die zorgt dat alles gesmeerd loopt. Het zijn de natuurlijke leiders die het beste in andere mensen naar boven brengen.

Hoog tijd om onze stereotype denkpatronen over leiderschap bij te schaven.

Wil je weten hoe je je sensitief leiderschap goed inzet? Lees verder in mijn boek ‘sensitieve intelligentie’. Het eerste hoofdstuk kan je nu nog gratis downloaden.